In onze jaren is de arbeider vervangen door de burger. In de verlegenheid van politici over koers en rechtvaardiging van hun bestaan is thans de burger op het schild gehesen. Ik kom politici tegen die, alsof ze het licht hebben gezien, diepzinnig opmerken dat de burger niet gek is, dat de overheid vooral klantgericht moet werken en dat politici meer en beter moeten luisteren.

Het klinkt allemaal heel deemoedig en dienstbaar, maar in werkelijkheid is het de triomf van de economische marktidee over politiek en cultuur. Zo wordt in een onlangs verschenen boek over de geschreven pers, onder de veelzeggende titel De klant was koning, een pleidooi gehouden voor 'mensgerichte journalistiek'. U vraagt, wij schrijven!

In de economische orde mag dan de stelling opgeld doen dat de klant koning is, zelfs daar worden zijn behoeften in hoge mate gestuurd door het bedrijfsleven. Een halve generatie geleden kenden we nog geen mobieltje, dvd, magnetron en noem maar op, nu denken we niet meer zonder te kunnen. Aangeleerde behoeften zijn dat.

Leidinggeven

Als dus zelfs op economisch terrein 'leiding' wordt gegeven door slimme ondernemers en wel om redenen van welbegrepen eigenbelang, mag dan van politici ook niet verwacht worden dat zij leidinggeven en wel om redenen van het publieke belang? Het lijkt me van wel. Dat sluit natuurlijk niet uit dat daarbij naar burgers wordt geluisterd, maar van de politici mogen richtinggevende ideeën worden verwacht. Dat vereist dan wel dat zij een toekomstbeeld hebben.

Tijdens de algemene politieke beschouwingen in de Tweede Kamer, enkele weken geleden, presenteerde VVD-voorman Van Aartsen 'flarden van een toekomstvisie'. Het was een schets van Nederland, een wereldstad aan de Rijn, hightech, multicultureel, meertalig, met een kleine overheid. Kortom, een herkenbaar liberaal, optimistisch en aantrekkelijk beeld van een land waar alle problemen plotsklaps bleken te zijn verdwenen. Een soort Utopia dus.

Het gaat mij nu niet om de inhoud van zijn droom, maar om de poging. Die vind ik moedig en navolgenswaardig. Van Aartsen deed wat van een politicus mag worden verwacht: nadenken over de betekenis van je verantwoordelijkheid in het heden met het oog op de belangen van toekomstige generaties. Wat een politicus dan nodig heeft, is een ontwikkelingsidee.

Ontwikkelingsidee

In de gereformeerde wereld sprak men nog niet eens zo lang geleden ook over een ontwikkelingsidee namelijk het cultuurmandaat of de cultuuropdracht. Kern daarvan was de overtuiging dat God ons de geschapen wereld in beheer heeft gegeven, dat wij de potenties daarvan mogen benutten en dat wij in onze ontwikkelingsarbeid Hem willen eren. Deze idee is nogal in het ongerede geraakt en vrijwel verdwenen uit het vocabulaire van zowel predikanten als politici. Politici, als de uitvoerders van deze idee, vonden haar te theologisch, getuigen van een te groot geloof in de maakbaarheid van de samenleving en hooguit passend bij de sfeer van de naoorlogse wederopbouw toen alles en iedereen moest worden gemobiliseerd.

Dat mocht en mag allemaal waar zijn, met het kind is ook het badwater weggegooid. Niet valt immers te ontkennen dat deze idee bijbelse wortels heeft en daaraan ontleent de christelijke politiek toch haar vitaliteit. Deze idee verbindt bovendien de geloofswerkelijkheid van scheppingsbesef en het Koninkrijk van God met het alledaagse leven. Ook dat moet voor een christen aantrekkelijk zijn. Het bevordert het besef van de eenheid van het leven. Ook dwingt het hem de kwaliteit van zijn programma's te zoeken in realistische programma's voor economie en ecologie, culturele ontplooiing en sociale gerechtigheid, en niet allereerst in zijn eigen goede bedoelingen, al dan niet verfraaid met etiketten als christelijk-sociaal of evangelisch-bewogen.

Doornen en distels

Willen we dan toch een correctie aanbrengen op de accenten van destijds, zoals die van maakbaarheid en optimisme, dan lijkt me dat een actuele uitwerking van deze ontwikkelingsidee meer aandacht moet geven aan de 'doornen en distels' van ons bestaan. Daar heeft de liberale Van Aartsen weinig oog voor. Terwijl ons land juist van de realiteit daarvan de laatste jaren ruimschoots overtuigd is geraakt, zoals blijkt uit de brede malaisestemming.

Nu was het niet alleen Van Aartsen die mij prikkelde aandacht te geven aan de betekenis en de noodzaak van een ontwikkelingsidee i.c. het cultuurmandaat. Al jaren heb ik de overtuiging dat weliswaar veel goedbedoelde aandacht wordt gegeven aan het mondiale klimaatvraagstuk, maar veel te weinig aan de reële en actuele dreigingen van de effecten daarvan voor ons kwetsbare land.

Overstroming

Daarom vond ik het een verademing te lezen dat staatssecretaris Schultz van Hagen van Verkeer en Waterstaat door de beelden van het door een orkaan getroffen New Orleans is geprikkeld om de vraag naar de veiligheid van Nederland opnieuw fundamenteel aan de orde te stellen. Bij de presentatie van haar begroting zei zij: 'De natuur mag je nooit onderschatten, zo is weer gebleken. Vandaar dat ik nu ook echt zeker wil weten of we wel goed genoeg voorbereid zijn op de mogelijke gevolgen van een overstroming'. Risico- en rampenplannen wil deze liberale bewindsvrouw opnieuw tegen het licht houden.

Het is een oproep tot cultuurarbeid, die niet onze consumptieve mentaliteit in het gevlij wil komen, maar getuigt van een goede zorg voor ons nationale huishouden in de meest basale zin van het woord, namelijk de erkenning dat droge voeten een levensnoodzaak zijn. Met het oog daarop de ruimtelijke ordening en veiligheid van ons land opnieuw doordenken, vind ik dan ook een stuk aantrekkelijker dan de bijkans oneindige groei van asfalt en bedrijfsterreinen. Het is ontwikkelingswerk met echte toekomstwaarde.

Eimert van Middelkoop is lid van de Eerste Kamer voor de ChristenUnie en schrijft op deze plaats maandelijks een column.

Bron: Nederlands Dagblad