Eerder verschenen in DenkWijzer. Het nieuwste nummer van DenkWijzer staat in het teken van onderwijs.

Meer geld. Dat lijkt de eeuwige roep van de onderwijssector. Van hoog tot laag klinkt de vraag om meer financiële middelen. Als die er maar komen, dan zullen de problemen voorgoed voorbij zijn. Lekker makkelijk, denkt een buitenstaander. Maar de eisen die aan het onderwijs worden gesteld zijn erg hoog. Ze nemen zelfs toe. De politiek verlangt van Nederland dat het innovatiever moet worden. Kennis en innovatie zijn de bouwstenen van ons aller ambitieuze toekomst - dat u het even weet. De top moet dan ook hoger en de basis breder. Onderwijsinstituten moeten spannende, welhaast futuristisch aandoende kenniscentra worden, en zo aantrekkelijk blijven voor jong en oud (‘School als springplank naar succes’). En docenten moeten professioneel, empathisch, communicatief flitsend en inhoudelijk goed zijn. En niet te duur natuurlijk.

Beroepseer
Niemand kan om het onderwijs heen. We hebben er allemaal mee te maken (gehad). Iedereen weet nog van vroeger van die docent die goed verhalen kon vertellen. De meester of juf die oog had voor de individuele leerling. Docenten spelen een cruciale rol in de vorming van een kind. Hun kwaliteit en deskundigheid is dan ook van groot belang voor het maatschappelijk leven. Regelmatig horen we de laatste tijd klaagzangen over de teloorgang van de beroepseer van docenten. Het Algemeen Dagblad kopte recent: ‘De docent moet weer status krijgen’. En boven het hoofdredactioneel van het minder populistische NRC Handelsblad stond: ‘Het draait om de leraar’ (13-9-07). Inderdaad: het werk van de docent is uiteindelijk fundamenteler dan het werk van de manager – zonder geringschattend over de taak van die laatste te willen doen. De docent heeft een wezenlijke taak met het oog op de kwaliteit van de samenleving, zowel de intellectuele als de morele kant ervan. Het omgaan met en vormen van jonge mensen is een belangrijke manier om waarden en normen over te brengen (zeker nu gezinnen minder goed functioneren). De docenten zijn het die dagelijks met leerlingen en studenten omgaan en de mogelijkheid hebben gedrag te sturen, beschaving en fatsoen over te brengen, grenzen te stellen, te stimuleren en te inspireren. Of dat leren nu nieuw is of oud, competentiegericht of niet, de menselijke omgang is wezenlijk. Raar dus dat de gemiddelde docent per definitie minder verdient dan de manager. Vooruit, om dit recht te zetten mag minister Plasterk meer geld uittrekken. Zo wordt het vak aantrekkelijker, niet alleen voor mensen die aan het eind van hun loopbaan weer wat ‘terug willen doen’ voor de maatschappij.

Leer zelf te denken
Plasterk maakt zich vooral warm voor de top van de universiteiten. Maar me dunkt dat het gehele universitaire leven wel een verandering kan gebruiken. Hogeschool en universiteiten gaan steeds meer op elkaar lijken en dat is niet de bedoeling. Universiteiten horen, om met Allan Bloom te spreken, enclaves van intellectuele vrijheid te zijn, waar economische en maatschappelijke motieven niet de boventoon voeren (De gedachteloze generatie. Hoe ons onderwijs de cultuur bedreigt). Van daaruit moet de publieke opinie opnieuw gevoed worden. Juist op universiteiten moet men zelfstandig en kritisch leren denken. Nu is het vooral meelopen en je laten klaarstomen voor je beroep. Gedisciplineerd met honderden anderen boeken snappen om tentamens te halen, zonder een kritische attitude aan te leren ten aanzien van die voorgeschotelde stof. Dat is dus meer dan kunnen opzoeken wat Wikipedia zegt of wat Google vindt. Onderwijs draait niet alleen om informatie, maar ook om kennis en hopelijk zelfs om wijsheid… 

Helpt ons onderwijs Nederland naar de vernieuwing?
De Troonrede zegt: “Juist ons vermogen tot veranderen en vernieuwen geeft ons de dynamiek die onmisbaar is om in te spelen op de uitdagingen van de toekomst.” Ronkend regeringsproza natuurlijk, maar als het vak van leraar echt aantrekkelijker wordt en studenten weer meer zelf leren nadenken, kunnen we hopen op vernieuwing.