Deze week verscheen het langverwachte rapport van onderzoeker Els van Wijngaarden over ‘voltooid leven’.  De conclusie loog er niet om: de wens van gezonde ouderen om niet meer te willen leven is zeldzaam en, belangrijker, meestal niet duurzaam. Onder een gevoelde levensmoeheid zit een wens om béter te leven -zinvoller, meer in verbinding-, en niet zozeer een rationele, autonome wens om níet te leven.

De uitkomst van het onderzoek was voor D66-Kamerlid Pia Dijkstra helaas geen reden om ‘ten halve te keren’. Onder het ‘voltooid leven’-plan ligt dan ook vooral een ideologische overtuiging: dat de rationele mens te allen tijde zichzelf tot wet is, en dat het finale argument altijd ‘zelfverstaan’ is. Ik ervaar het zo en dus is het zo, en dat geeft mij het recht dat mijn keuze wordt gefaciliteerd. Wie is de samenleving, of wie is de ander, om mijn zelfverstaan tegen te spreken?

Een vergelijkbare dynamiek werd zichtbaar in een ander heet hangijzer waar deze week discussie over losbarstte: het wetsvoorstel om de deskundigenverklaring en de leeftijdsgrens te schrappen in de transgenderwet. Juriste en coach Caroline Franssen kreeg de hoon van het progressieve volksdeel over zich heen door te wijzen op de gevaren van deze aanpassing – met name het gevaar van inbreuk op veilige ruimtes en faciliteiten die vrouwen toekomen op grond van hun biologische geslacht. Deze wetgeving op basis van niets dan zelfverstaan heeft zich in progressief gidsland Canada al vertaald in biologische mannen die zichzelf tot ‘vrouw’ verklaren om te kunnen worden geplaatst in de vrouwengevangenis, of die vrouwen voor de rechter slepen vanwege de weigering ‘haar’ mannelijke genitalia te harsen.

Ook hier wordt ideologie boven de weerbarstige werkelijkheid gesteld: wie is de ander, of wie is een deskundige, om jouw zelfverstaan te bevragen? Het zijn principekwesties, en of het principe dan -zoals het Duitse spreekwoord luidt- tot de duivel leidt, is dan de bijvangst die we maar moeten accepteren.

Hier botsen twee mensbeelden. Is de samenleving een dienstverlener die, op grond van niets dan jouw zelfverstaan, “u vraagt, wij draaien” moet doen? Of is er meer te zeggen? Leven we samen, bevragen we elkaar, en stellen we soms de vraag achter de vraag die de ander beschermt tegen zijn of haar eerste impulsen, of tegen misbruik door kwaadwillenden?

De reductie van de weerbarstige menselijke werkelijkheid tot ‘autonomie’ en ‘zelfverstaan’ leidt tot het recht van de sterkste. Ten diepste versta je jezelf pas echt in je verbinding met de ander. Laat dat de samenleving zijn waarover wij waken.

Alex ten Cate houdt zich bezig met leiderschapsontwikkeling in de financiële sector en denkt af en toe mee met de ChristenUnie.

Elke maandagmiddag verschijnt op deze plek een nieuwe column van één van onze columnisten. Vorige week schreef Laurens Wijmenga de column 'Het is tijd voor oorlog'. Tot volgende week!