Ik ben bang van niet, integendeel zelfs.

Van De Grijns naar verwarring
Na de val van de Muur eind jaren tachtig leek alles helder en klaar: we waren definitief vrij, de democratie had overwonnen, communisme en Koude oorlog hadden we achter de rug: wat kon ons nog gebeuren? We waren welvarend en (dus) gelukkig. De toekomst lachte ons tegemoet - gesymboliseerd door De Grijns van toen nog minister van Financiën Gerrit Zalm.

De aanslagen in New York, Madrid en Amsterdam (Theo van Gogh) kwamen als donderslagen bij heldere hemel. Populisme kwam op, er bleek ineens onvrede en ruimte voor een Partij voor de Vrijheid. De jaren nul stonden in het teken van verwarring en bezinning: wie zijn wij Nederlanders eigenlijk? En net nu dit debat in rustiger vaarwater leek te komen  - we hadden de laatste jaren alle aandacht  nodig voor een economische crisis - kregen we te maken met spanningen langs de randen van Europa. We blijken omsingeld te zijn door probleemgebieden, zo niet vijanden (in Oekraïne, het Midden-Oosten en Noord-Afrika).  

Dan is het logisch te roepen dat vrijheid niet vanzelf spreekt, dat je ‘er wel wat voor moet doen’. Interessanter is de vraag wat ons precies te doen staat. Het antwoord hierop vergt natuurlijk meer dan een column, maar laat ik twee elementen noemen.

Checks and balances
Verantwoordelijk voor de vrijheid zijn allereerst wij burgers zelf. Het is aan ons ruimte te nemen, actief en kritisch deel te nemen aan de samenleving en zo vrijheid vorm te geven, en wel op een beschaafde wijze. Cruciaal voor vrijheid is het aan de dag leggen van enige deugdzaamheid, van zelfbeheersing. Dat zagen de oude Grieken al. Vrijheid is meer dan alleen maar doen waar je zin in hebt, wat je korte termijn verlangens je ingeven. Vrijheid behoeft een doel, een visie op goed leven. En juist daar zit een uitdaging in deze tijd: hebben wij een idee wat we moeten met onze vrijheid? De kerk is voor velen geen morele autoriteit meer en de politiek geeft bij monde van (de nu dominante) liberalen vooral als boodschap af dat burgers moeten consumeren, shoppen en werken: zoveel en zo vaak mogelijk, dat is immers goed voor de economische groei. Wij snappen die boodschap. Zijn wij niet allen min of meer ‘geliberaliseerd’?

En dan het tweede punt: de overheid. Vanouds kwamen liberalen op voor de rechtsstaat: de trias politica, het belang van een onafhankelijke rechter, bescherming van het individu door grondrechten. Als we op staatsniveau goede checks and balances hebben dan bevordert dat de rechtsbescherming van de burger, en diens vrijheid. Wat we de laatste jaren echter – onder leiding van de VVD – zien gebeuren impliceert vooral afbraak van de rechtsstaat en de rechtsbescherming. Om maar een paar dingen aan te stippen: het ministerie van Justitie is samengevoegd met het ministerie van Veiligheid (met de Veiligheid veelzeggend voorop), en de toegang tot de rechter wil men bemoeilijken.  

Inderdaad, vrijheid moet onderhouden worden, daar heeft Rutte een punt. De vraag is echter of hij de aangewezen persoon is om Nederland daarin verder te helpen. Zijn liberalen bewijzen zowel rechtsstaat als samenleving momenteel geen deugd in het beschermen van de vrijheid.

Deze column is vandaag verschenen op de site protestant.nu.
Geert Jan Spijker is adjunct-directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie.