Redacteur: Antrude Oudman

Fotograaf portret Erik Ader: Peter Fokker

Hoe heeft Nederland zich opgesteld richting Israël door de decennia heen?

Na de Tweede Wereldoorlog waren we volstrekt kritiekloos. Het idee over Israël was: een land zonder volk voor een volk zonder land, dat Joodse pioniers ernaartoe waren gegaan om leeg land te ontginnen. Er werden geen kritische vragen gesteld. Dat zal te maken hebben gehad met het schuldgevoel dat joden onvoldoende beschermd waren in de oorlog, met mededogen, en met een beperkte nieuwsvoorziening.

Het werd voetstoots aangenomen.

Het klimaat in Nederland was pro-Israël en in protestantse kringen was dat zo mogelijk nog sterker. Wel heeft Nederland als één van de laatste landen Israël als staat erkend. Dat had te maken met de grote moslimgemeenschap in het Koninkrijk der Nederlanden, in Indië. Dat Nederland pro-Israël was, blijkt uit een anekdote tijdens de Zesdaagse Oorlog in 1967. In Nederland werd bloed gevraagd voor Israëlische slachtoffers. Ik was in Syrië, Libanon en Jordanië geweest, en had ook die mensen voor ogen. Ik vroeg het Rode Kruis of ik bloed kon geven aan de Arabische slachtoffers. Ik werd ongeveer door de telefoon getrokken, hoe ik in vredesnaam op dat absurde idee kwam. Dát was het klimaat. Wanneer dat veranderde? In 1982 kwamen kritische geluiden op de Israëlische inval en langdurige bezetting van Libanon. Er kwam steeds meer informatie die conflicteerde met het standaardverhaal. En bedenk wel: niet alle joden in Nederland stonden kritiekloos achter Israël. Er trokken al lang mensen aan de bel, zoals Auschwitzoverlevende Hajo Meyer.

Wat zijn de grootste misvattingen over het Midden-Oosten waardoor er per definitie een discussie en geen gesprek op gang komt?

Ik hoor nog steeds bij christenen dat God het land aan de Joden heeft gegeven en dat de situatie weliswaar het internationaal recht schendt, maar dat Gods belofte alles overstijgt – ook het internationaal recht. Daar valt niet tegen te discussiëren, daar houdt de ratio op. Dit idee speelt nog meer in de Verenigde Staten. Eén van de oorzaken dat mensen lastig te overtuigen zijn, is dat Israël een gelikte propagandamachine heeft. Mensen die opkomen voor de rechten van Palestijnen kregen nooit zo’n sterke organisatie van de grond. En Nederland ziet Israël als deel van het Westen: Israël doet mee aan het Eurovisie Song Festival, aan het Europees voetbalkampioenschap. Ze zijn één van ons. Bovendien spreken veel Israëli’s goed Engels. Dat is bij de Palestijnen bij uitzondering het geval.

Dus: onbekend maakt onbemind.

De Palestijnen staan op achterstand. Maar het is ook gepolariseerd omdat het over mensenlevens gaat en om mensenrechten. En het gaat over godsdienst. In christelijke kringen wordt vaak gevraagd: waarom gaat het altijd over Israël? Maar de focus is logisch: wij hebben zulke sterke religieus-culturele banden met Israël. En die verbondenheid maakt dat het geen abstracte intellectuele discussie blijft, maar dat het met emoties beladen wordt.

Het is dan haast gedoemd om elkaar te versterken en steeds gepolariseerder te worden?

Dat zou je denken, maar tegelijk: de opinie verschuift, dus mensen laten zich toch overtuigen.

Wat vindt u van de redenering: als Hamas de wapens neerlegt, is het vrede?

Dat klopt. Maar dat is geen vrede, maar onderwerping. Als Israël tijdens de Ramadan de op twee na heiligste plaats van de Islam betreedt en stungranaten gooit, kan Hamas dat met droge ogen aanzien? En dat Palestijnen uit hun huizen worden gezet? Dat Palestijnen in Oost-Jeruzalem niet mogen deelnemen aan de verkiezingen? Dat in 60% van de bezette Westoever het bestuur geheel in handen is van Israël en dat Israël dat gebruikt om steeds meer land af te pakken, kolonisten te vestigen en het creëren van de Palestijnse staat zo onmogelijk te maken?

U zegt: de aanname is dat Israël volkomen neutraal is?

Het idee dat een wapenstilstand bij Hamas tot vrede leidt, gaat ervan uit dat Israël vol goede bedoelingen is en vrede nastreeft en dat dat altijd wordt gefrustreerd door de Palestijnen. Sharon [premier van Israël van 2001 tot 2006] zei zelf eens dat zijn beleid was om net zo lang in te beuken op de Palestijnen tot het besef komt dat ze een verslagen natie zijn. Israël wil Judea en Samaria gewoon niet opgeven. Tijdens de Gazaoorlog in 2008 schreef ik een artikel dat een dagblad publiceerde naast een artikel van de Israëlische ambassadeur. Zijn these was dat Israël geen andere keus had dan zelfverdediging. Ik beargumenteerde dat Israël wel een keus had, namelijk serieus streven naar een politieke oplossing en dat het oplaaien van geweld meer te wijten was aan Israëlisch dan aan Palestijns gedrag.

Het benadrukken van het zelfverdedigingsrecht beperkt alle oplossingen tot één?

Israël leunt op militaire macht, maar er zijn ook andere middelen in buitenlands beleid zoals diplomatie. Die eenzijdigheid heeft te maken met de invloed van oud-militairen in de politiek. De blik van Israëli’s op de wereld wordt bepaald door denken vanuit militaristische bril.

Palestijnen benadrukken het jaar 1948, Israël 1967. Wordt met de nadruk op 1948 het bestaan van Israël zelf betwist?

Voor de Palestijnen is 1948 het grote drama. Als je daar overheen stapt, negeer je dat 700.000 Palestijnen verdreven of zelf vertrokken zijn met het idee terug te keren. We kunnen ons niet voorstellen hoe traumatisch het verlies van een land is. De Palestijnen waren alles kwijt. Of ze heel Palestina terug claimen? De PLO [Palestijnse Bevrijdingsorganisatie] heeft bij de Oslo-akkoorden in 1993 geaccepteerd dat Israël 78% van het gebied zou krijgen. Kijk kritisch naar de conclusie dat de legitimiteit van Israël ter discussie staat!

Lees hier het tweede deel: Israël-Palestina: hoe nu verder?