Geloven doe je in de kerk, niet als je een land bestuurt. Blijf in je hok, is het advies. Val anderen niet met je vrome visies lastig. Dat dit advies geen neutrale raad is, zien sommigen over het hoofd. Immers, men verdeelt Nederlanders zo in twee groepen: burgers met overtuigingen die wel publiek ‘mogen’, en mensen met overtuigingen die niet (meer) publiek mogen. Paars heeft acht jaar lang geregeerd vanuit een serie seculier-liberale overtuigingen die heel Nederland kon waarnemen. Mocht dat? Natuurlijk. Maar niet omdat deze overtuigingen neutraal zouden zijn, gebaseerd op argumenten die algemeen toegankelijk zijn, of zelfs algemeen aanvaard behalve in Staphorst en moskeeën. Ook Paarse wetten werden gewoon van kracht omdat er Kamermeerderheden voor waren.

Ook Paars regeerde met overtuiging. En Paars heeft niemand gedwongen welk geloof dan ook af te zweren of aan te nemen. Dat zal Balkenende of Rouvoet ook niet kunnen of willen. Angst zaaien voor dwang of bevoogding lijkt retoriek. Of is het haat zaaien?

Gedwongen word ik dus tot niets tenzij ik een democratisch aanvaarde wet blijf overtreden. Maar mijn keuzevrijheid dan? Vooral daar zit het gevoelige punt. Neem koopzondagen. Wanneer het aantal toeneemt, neemt dan ook mijn keuzevrijheid toe? Voor een deel wel. Ik kan dan naar de winkel. Tegelijk is het wel de vraag hoe vrij de baas een cassière laat als zij niet op zondag wil werken. En als zij dan altijd vrij mag, is haar collega daar dan blij mee? De morele druk om ook te werken neemt toe. Bovendien, christen of niet, wie collectieve adempauzes in het circus van commercie en consumptie zinnig vindt, ziet die rust wel afnemen. Wie in Amsterdam woont, maakt op straat immers beslist een andere zondag mee dan iemand in Ede. Een christen kan naar wat voor kerk ook, maar tussen thuis en kerk in, is de optie ‘rust’ niet meer overal beschikbaar.

Is die verminderde publieke rust erg? Niet voor wie zich ’s zondags verveelde natuurlijk. Maar wie koopzondagen wel betreurt, zal moeten beseffen: zo werkt dat in een democratie. Een seculier-liberale meerderheid richt een samenleving anders in dan een christelijk-sociale. ‘Werk, werk, werk’ klinkt anders dan ‘zorgzaam en duurzaam’. Veel gemeenten zullen overigens minimaal een regeling treffen dat evenementen met geluidsoverlast niet vlak naast kerken plaats vinden, althans niet tijdens kerkdiensten. Dat heet: rekening houden met elkaar. In een gezonde democratie rekenen meerderheden met minderheden. En andersom.

Individuele keuzevrijheid is een goed om te verdedigen. Tegelijk is elk individu van jongsaf ingebed in een samenleving. Dat vergeten liberalen te snel. Als ik kies voor de auto, dan bezet ik overal waar ik kom een parkeerplaats. Bovendien moet ik rechts rijden in Nederland. Als ik geen eco-ei kies, werkt dat door via de inkoop van mijn supermarkt. Mijn individuele keuzevrijheid heeft altijd effecten op de samenleving en kent altijd beperkingen. Ook noodzakelijke regels frustreren soms. Ook als de regering scharreleieren verplicht stelt, vermindert mijn keuzevrijheid.

Elke begroting is een moreel document

Iedere begroting is een moreel document, schreef een Amerikaanse pacifist (Jim Wallis). En dus 'bevoogdend'. Elk regeerakkoord is dat ook. Een regering bestuurt vanuit een visie. Het is een kwestie van transparant bestuur de herkomst van die visie open en eerlijk te benoemen: seculier-liberaal, christelijk-sociaal, of, als een democratische meerderheid daarvoor zou kiezen, islamitisch-sociaalliberaal – om het bij deze drie te laten.

Uiteraard deelt niet iedereen andermans visie of de inspiratie daartoe. Niet iedereen laat zich overtuigen door argumentaties die teruggaan op John Stuart Mill of John Rawls (voor 'procedurele' liberalen die niet dieper willen gaan), de Bijbel (voor christenen) of de Koran (voor moslims). Hoewel de laatste twee meer in volle breedte en diepte op het leven ingaan, zijn al deze bronnen toegankelijk in het publieke domein en bevatten ze claims over hoe deze wereld in elkaar zit en zou moeten zitten. Je leest ze, of niet. Geen van deze bronnen bevat enkel algemeen aanvaarde opvattingen.

Toch kan een geïnteresseerde doorgaans de argumentatie van elke soort gesprekspartner volgen, seculier, christen of moslim, ook als je een aantal uitgangspunten, observaties of conclusies niet deelt. Als je tenminste de interesse kunt opbrengen de ander te willen begrijpen. Een voorwaarde voor democratische kwaliteit.

Welke van deze drie opties het meest fanatiek het eigen stempel zal zetten op de samenleving, durf ik niet bij voorbaat te zeggen. Ayaan Hirshi Ali kwam veelal fanatiek over. Piet Hein Donner en André Rouvoet zijn eerder behept met juridische zorgvuldigheid. En een moslimmeerderheid moet momenteel nog bewijzen minderheden ruimte te gunnen. Zie Turkije. Niettemin, het democratisch recht om de samenleving bij te sturen heeft elke regering. Voorstellen kan een regering van welke kleur ook doorvoeren – mits er een Kamermeerderheid voor is.

Minder koopzondagen is dan niet een groter taboe dan meer koopzondagen. Bij elk voorstel is een minderheid niet blij, en soms kun je die minderheid een eindweegs tegemoet komen. Niet meteen 52 koopzondagen of simpelweg nul. Voorstellen over andere onderwerpen leiden weer tot andersgevormde meerderheden en daarmee andere minderheden. Maar er zijn geen tweederangs overtuigingen. Laat staan tweederangs minderheden. Vijftig-plus seculieren niet. Islamieten niet. Christenen niet. En zelfs de groep niet die wellicht tegen verplichte scharreleieren is.

Rob Nijhoff