Redacteur: Daniël van Holten

In Nederland hebben we een grondwet. Hieruit schrijft de wetgever formele wetten, en daarnaast zijn er tal van andere lagere documenten, besluiten en regelingen. Al die andere besluiten mogen wel aan wetten getoetst worden. De wetten zijn immers de kaders, minimumeisen en regels die gevolgd moeten worden. Echter mogen die wetten niet aan de grondwet getoetst worden, en dat is vreemd. De grondwet bevat rechten die een wet moet respecteren en de procedure van het wetgeven, maar daarna staat een wet niet onder controle aan de grondwet.  Die controle is voor wetten wel van tevoren aanwezig. Echter, er kunnen ook naderhand kwesties optreden, of een of meerdere wetten kunnen in hun toepassing heel anders uitpakken en alsnog grondrechten schaden. Juist dan moet dit toetsing aan de grondwet een mogelijkheid zijn om aan die grondrechten te kunnen toetsen en ze te verdedigen.

Er zijn genoeg tegenwerpingen die steeds terugkomen in dit debat. Er wordt wel eens beweerd dat een grondwettelijk hof ondemocratisch zou zijn, er wordt gewezen op rechterlijk activisme, en te lang slepende procedures. Dit is echter te simpel en, afhankelijk van de inrichting van constitutionele toetsing, kunnen we deze tegenwerpingen weerleggen. In deze inrichting kunnen we wat keuzes maken. Die bespreek ik hieronder en haal ik ook uit mijn eerste bron.

Wat willen we kunnen toetsen en waarvoor? Ik wil in ieder geval de negatieve grondrechten, rechten die de overheid van jou niet inperken of aantasten mag, wel laten toetsen, maar dan de sociale rechten waarin de overheid moet voorzien niet. Daar mag de regering aan werken, omdat daar heel veel keuzes over geld en politieke voorkeuren mee gemoeid zijn. Daarmee schermen we echte politieke keuzes af voor de politiek. Ook moeten er alle opties zijn voor de wetgever om de wet te blijven schrijven, en dat kan alsnog.

Het is niet ondemocratisch of antidemocratisch als een wet op een punt van grondrechten afgewezen wordt. De politiek besluit namelijk wat ze per meerderheid wil met inachtneming van grondrechten. Zo kunnen er toetsen zijn op politiek draagvlak, en of de wet ook juridisch correct is en geen grondrechten schaadt. Dat zijn twee andere en nodige checks en de een mag de ander niet uitsluiten.

We kunnen bepalen dat de rechter in een geval specifiek in plaats van de wet in het algemeen kan oordelen. En we kunnen werken met een oordeel met een lus. In het bestuursrecht bestaat dit al en dan zijn er twee oordelen over het besluit. Na de eerste kan het bestuur haar besluit al gaan aanpassen met wat hints van de rechter over waar het fout zit. Dat is een snelle correctie en biedt sneller zekerheid, en geeft de wetgever ruimte.

Wil ik dan echt alleen maar aan de eerste achttien grondrechten toetsen? Misschien is het voorzichtiger om het daarbij te laten. Er waren wel wat conflicten pas over de positie van Kamerleden en demissionaire staatssecretarissen, en over de informatieplicht naar de kamer, maar laten we daar andere betere institutionele middelen voor vinden en hier enkel een constitutioneel hof inrichten voor formele wetten en aan de eerste 18 grondrechten toetsen.

Resumerend: er is een theoretisch gat in ons staatsrecht, en wetgevende macht is niet goed genoeg door tegenmacht gecontroleerd. De borging van grondrechten kan tekortschieten, en een aangenomen wet kan wel aan verdragen, maar niet aan de grondwet getoetst worden. De boeman die de rechter in sommige politieke hoeken geworden is, is echt onterecht, en de ondemocratische of activistische argumenten zijn weerlegd. Dan rest ons alleen de vraag, waarom is er nog geen grondwettelijk hof? De betere rechtsbescherming is nodig, en de tegenwerpingen zijn te beperken of niet sterk genoeg. Laten we met deze handvatten verder het toetsingsverbod opheffen en op de juiste manier een constitutioneel hof invoeren. Dit vraagt een goede discussie over het hoe, en die moeten we voeren, maar niet simpel in argumenten voor en tegen blijven steken. Alleen zo kunnen we ons staatsrecht verantwoord vernieuwen.

Meer hierover lezen en leren (bronnen):

Videocollege over constitutionele toetsing van een advocaat: https://www.youtube.com/watch?v=pWYNKw00aO8

Grondwet: https://wetten.overheid.nl/BWBR0001840/2018-12-21

https://www.montesquieu-instituut.nl/id/vlghgtxkoqua/nieuws/van_toeslagenaffaire_naar_vergroting_van

https://www.denederlandsegrondwet.nl/id/vhnnmt7l3ozx/constitutionele_toetsing

Reageren? Laat ons jouw mening weten via perspex@perspectief.nu of via onze sociale media!