Een maand geleden publiceerde het Nederlands Dagblad de gegevens van een interessant onderzoek, waarvan de kop voor zichzelf sprak: 'Euthanasiestandpunt verschuift door ervaringen'. CDA-stemmers en ChristenUnie-stemmers gaven aan - de eersten overigens aanzienlijk meer dan de tweeden - dat zij in hun denken de laatste tien jaar minder afwijzend zijn gaan denken over euthanasie.

Deze verzwakking van standpunt wordt gevoed door alledaagse ervaringen met het onderwerp, die milder maken, en door gewenning aan een wettelijk aanvaarde praktijk.

Wat hiervan te vinden? Hadden we ons een jaar of tien geleden misschien wat minder druk moeten maken, minder grote woorden gebruiken, minder angstvisioenen moeten hebben? Het blijkt immers allemaal wel mee te vallen. Kortom, kan uit dit enigszins ontnuchterend onderzoeksresultaat een les worden getrokken?

Allereerst valt te wijzen op een patroon dat zich vaker voordoet bij belangrijke politieke of maatschappelijke veranderingen. Dat patroon is: eerst een groot verzet, veel strijdgewoel en emoties, daarna de conflictbeslechting en tenslotte een zekere gewenning en aanvaarding van de nieuwe realiteiten. Wat hier geldt voor euthanasie, is ook van toepassing geweest - om twee geheel andere onderwerpen te noemen - op de houding in orthodox-christelijke kring tegenover de Verenigde Naties en het feminisme.

In bijvoorbeeld het GPV-richtlijnenprogramma van 1966 werd terzake van de VN de regering gemaand op gezette tijden te overwegen 'of het lidmaatschap van deze organisatie, geheel of gedeeltelijk, nog langer verantwoord is'. Nu kapittelen ook politici van de ChristenUnie president Bush wanneer hij af en toe opereert buiten de VN om.

Toen het feminisme in de jaren zeventig opkwam werd, met verwijzingen naar scheppingsordeningen en het woord van Paulus, krachtig stelling genomen tegen deze nieuwe visie op de verhouding man-vrouw. Nu besteden tal van christenvrouwen een deel van hun tijd op de arbeidsmarkt en zoeken zij voor de kinderen de beste kinderopvang.

Doctrine

Wanneer we dit patroon analyseren, begon het in deze voorbeelden met principiële kritiek op een doctrine. Daarbij werden inderdaad vaak grote woorden gebruikt, maar die horen nu eenmaal bij een strijd over (nog slechts) leerstellingen. Bij euthanasie werd terecht de vinger gelegd bij een brutaal en onbijbels autonomiedenken en werd de vrees verwoord, dat wat als vrijwillige euthanasie zou beginnen, zou doorlopen naar vormen van onvrijwillige euthanasie. Gesproken werd soms over 'een cultuur van de dood'.

In de kritiek op het ideaal van de VN klonk een beduchtheid door voor een wereldregering, een wereldfederale machtssamenballing. In de strijd tegen het feminisme werd stelling genomen tegen een gevreesde ondermijning van het christelijke gezin en volstrekt normloze expressies op seksueel gebied.

Van belang is op te merken dat ook aan de kant van degenen die bestreden werden - euthanasiasten, wereldfederalisten, feministen - dezelfde hoge toon werd gebezigd, de toon van pasbekeerden met een radicaal visioen, dat eenieder zou moeten delen.

Daarna volgde de praktijk. Het stof ging liggen en de conclusie drong zich op, dat de soep niet zo heet werd gegeten als ze doctrinair was opgediend. Er worden in ons land geen mensen in hun ziekbed vermoord door gretige dokters, de VN is een armlastige organisatie met weinig wereldmacht en het klassieke huwelijk en gezin bestaan nog altijd.

Wereldvreemd

Bij deze wat ontnuchterende 'eindsituatie' zijn twee kanttekeningen te plaatsen. Allereerst dat daarin zichtbaar wordt - en dat is een bijbels inzicht - dat vaak de structuren in de schepping een weerhouding zijn tegen een radicaal verzet tegen Gods bedoelingen met mens en maatschappij. De werking van ideologisch gif wordt op zeker moment geneutraliseerd. Het geweten van de mens, hoezeer geschonden ook, laat niet gemakkelijk toe dat zieke mensen van het leven worden beroofd. De rijke geschakeerdheid en ideologische tegenstellingen in de wereld bieden onvoldoende ruimte voor een 'vertrouwenssprong' naar een wereldregering. En het scheppingsgegeven dat man en vrouw op elkaar zijn aangewezen, stelt een grens aan een ongeremd feminisme.

Als christenen goed luisteren naar de scheppingswerkelijkheid en de geschiedenis van de mensheid waarin ze zijn opgenomen, dan kunnen ze ontdekken dat niet zij wereldvreemd of onrealistisch zijn, maar de revolutionaire vernieuwers.

De tweede kanttekening is dat de gevoerde strijd wel degelijk noodzakelijk was en vaak nog is. De scheppingswerkelijkheid mag dan een weerhouding zijn tegen een doorbraak van het kwaad, dat neemt de menselijke verantwoordelijkheid niet weg dit moreel en politiek te weerstaan, om zo spoedig mogelijk te voorkomen dat er slachtoffers vallen. Dus christelijke actie blijft een gebod.

Er komen immers wel degelijk vormen van onvrijwillige euthanasie voor en het doctrinaire gedram van de euthanasiasten is lang een verhindering geweest om goede vormen van stervensbegeleiding en palliatieve zorg voorop te stellen. De VN raakte ten tijde van de Koude Oorlog in handen van communistisch gezinde landen, had momenten van officieel antisemitisme en faalde verschrikkelijk toen ze in Rwanda nodig was.

Het echec van de wereldfederale ambities ontslaat ons niet van de plicht te blijven zoeken naar een rechtvaardige internationale orde en daarbij passende instituties. En de teloorgang van het feminisme mag ons de ogen er niet voor sluiten dat deze doctrine mannen en vrouwen tegenover elkaar heeft opgezet, de seksualiteit normloos heeft gemaakt en sommige moderne vrouwen niet zozeer een nieuwe vrijheid, maar het dictaat van de arbeidsmarkt dagelijks aan het lijf doet ervaren.

Inderdaad, de wal van de geschapen werkelijkheid keert gelukkig vaak het revolutionaire schip, maar het blijft onze taak schade te beperken en stuurloosheid te voorkomen.

Eimert van Middelkoop is lid van de Eerste Kamer voor de ChristenUnie en schrijft op deze plaats maandelijks een column.

Bron: Nederlands Dagblad